W 1980 roku Marian Pokropek opublikował „Przewodnik po izbach regionalnych w Polsce”, który stanowi katalog izb regionalnych oraz zgromadzonych w nich pamiątek regionalnych i historycznych z całej Polski. We wprowadzeniu, autor przekonuje, że powoływanie izb rozpowszechniło się po II wojnie światowej i stanowi „nowy typ kolekcjonerstwa”. Stara się także zbudować definicję tego typu zbiorów, uznając, że ich „wspólną cechą jest […] prywatny lub prywatno-społeczny charakter zbiorów, nie zinstytucjonalizowanych w postaci muzeów […] poświęconych przeszłości i współczesnej kulturze jakiejś miejscowości, wsi, miasteczka lub okolic sobie najbliższych, czasem nieco większemu regionowi geograficzno-etnicznemu” (Pokropek 1980: 8–9). Do tej definicji należałoby jeszcze dodać osoby, którym takie izby mogą być poświęcone, przez co pamięć o nich zostaje zachowana w społeczności lokalnej (choć nie tylko). Przeglądając spis Mariana Pokropka, można co prawda znaleźć kilka izb pamięci, ale raczej nie są one poświęcone osobom. Przykładem może być Izba Pamięci Narodowej przy Szkole Podstawowej nr 2 w Ostrołęce (Pokropek 1980: 161). Z kolei analizując katalog pod kątem obecności izb na Kurpiowszczyźnie, można stwierdzić, że tego typu zbiory nie są tu zbyt licznie reprezentowane. Wśród odnotowanych znalazły się m.in.: Zbiory Henryka Ciszewskiego w Ostrołęce, Izba Pamięci Narodowej w Parku Etnograficznym Północno-Wschodniego Mazowsza w Nowogrodzie nad Narwią, czy zbiory księdza Jana F. Urbana z Kadzidła (dzisiaj już nieistniejące). Zabrakło natomiast informacji o izbie Czesławy Konopkówny – jednej z bardziej znanych wycinankarek kurpiowskich. Warto jednak zaznaczyć, że opracowanie Mariana Pokropka powstało pod koniec lat 70. XX wieku. Od tego czasu nie powstało podobnie obszerne kompendium wiedzy na temat izb regionalnych, czy izb pamięci. Pojawiają się zaś publikacje o mniejszym zasięgu terytorialnym – na przykład danego regionu czy województwa. Takim przykładem może być opracowanie Barbary Kalinowskiej (2015), w którym przedstawia sytuację zbiorów prywatnych i muzealnych z obszaru dawnego województwa ostrołęckiego. W opracowaniu tym znalazła się wzmianka na temat historii tylko dwóch izb – Czesławy Konopkówny z Tatar/Kadzidła oraz Anny Kordeckiej z Myszyńca (Kalinowska 2015: 41-42).

W niniejszym tekście zostaną zaprezentowane i omówione dwie Izby Pamięci: Czesławy Konopkówny (Kadzidło) oraz Biskupa Eugeniusza Samsela (Myszyniec). Ta ostatnia została powołana w 2015 roku, co dowodzi, że formuła takiej organizacji zbiorów, a zarazem upamiętnienia ważnej lokalnie postaci jest aktualna i wykorzystywana w działaniach na rzecz społeczności lokalnej.

Izba Pamięci Czesławy Konopkówny (Kadzidło)

Bardzo serdecznie Panie witam w Izbie – jest tu odtworzony wystrój z 1949 roku. Taki wystrój Ciocia wykonała na konkurs zorganizowany przez Ministerstwo Kultury i Sztuki – było to w maju w 1949 roku. Tak, jak Ciocia serdecznie witała wszystkich gości w swojej izbie, w swojej zagrodzie, tak ja serdecznie witam w jej izbie pamięci…

– takimi słowami rozpoczęła oprowadzanie pani Stanisława Konopka (współzałożycielka Izby).

Początki Izby Pamięci Czesławy Konopkówny sięgają 1949 roku i związane są z konkursem na wnętrze chaty kurpiowskiej, organizowanym przez Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Warszawski Urząd Wojewódzki. Jedną ze zwyciężczyń była izba przygotowana przez Czesławę Konopkównę (młodą wówczas wycinankarkę). Wizytę w jej domu w Tatarach, Adam Chętnik wspominał tak:

Od razu widzimy stół dawny, ubrany starannie, a na stole palmy, pisanki, pieczone z ciasta ulepione jelenie itp. Wycinanki i naklejanki na ścianach misternie cięte, pomysłowe i całkowicie oryginalne, bez szablonowego naśladownictwa, a jednocześnie o charakterze na wskroś miejscowym, nie zapożyczonym. U pułapu pająki różnego pomysłu i wyrobu, kierce, nowe latko, palmy, w szafie i w kątach różne ciekawe co do wyrobu statki gospodarskie, kubki, talerze. A wreszcie firanki w oknach, przy obrazach itp. (Chętnik 1965: 282).

Władysława Kolago zaś dodaje:

Wnętrze jej [Czesławy Konopkówny – przyp KW] chaty, z prostymi sprzętami domowymi, odznacza się specjalną czystością, ładem i barwnością, tworząc harmonijną całość. (Kolago 1949: 157).

Niestety, kilka lat później, w 1969 roku, chata zostaje zniszczona przez pożar (Kalinowska 2015: 41). Czesława Konopkówka – znana już nie tylko w Polsce wycinankarka, związana ze Spółdzielnią Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Kurpianka” w Kadzidle, raz jeszcze urządza izbę. Tym razem w Kadzidle, na terenie Spółdzielni. Pomieszczenie jest jednak zbyt małe, poza tym stanowi również miejsce pracy wycinankarki. W 1978 roku jej krewni (bratanek z małżonką) – Tadeusz i Stanisława Konopka kupują drewnianą chatę w Kadzidle i w jednej z jej izb proponują Czesławie Konopkównie zorganizowanie izby na wzór tej z Tatar (2015/M-II/MK, KW/W13). I tak też się staje. W urządzeniu Czesława Konopkówna prosi o pomoc bratanicę – Aleksandrę Oślicką, ale pieczę nad izbą powierza Tadeuszowi i Stanisławie Konopkom. Uroczyste otwarcie odbywa się we wrześniu 1979 roku. Pani Stanisława wspomina tak tamte czasy:

przyjechała do Kadzidła pani Jadwiga Nowicka dyrektor Wydziału Kultury i Sztuki w Ostrołęce z generałem Puszczą na jakiś tam odczyt […] I po tym spotkaniu przyszła, i wywiązała się rozmowa, i pani Nowicka zaczęła wychwalać ciocię Czesię, jakich to nie miała dokonań, co pięknego dla Kadzidła, dla Puszczy Kurpiowskiej, dla całej Polski zrobiła, i wtedy ciocia mówi tak: „A mój bratanek z żoną kupili w Kadzidle drewnianą chatę i chcą odtworzyć taką izbę, jak miałam w Tatarach w 1949 roku”. A pani Nowicka, jak to usłyszała, mówi: „Za trzy tygodnie jest inauguracja roku kulturalno-oświatowego, to zrobimy otwarcie tej izby”. Trzy tygodnie  wyremontować, zrobić dekoracje, wyszperać w terenie sprzęty, wyszorować je i przygotować, żeby były na wystawę. Stanęliśmy na głowie, czy na czym, może byliśmy młodzi i nie odczuwaliśmy, że dużo się robi i człowiek to wytrzymuje, ale na inaugurację tego roku kulturalno-oświatowego izba była przygotowana i między innego na to otwarcie przyjechała z Ministerstwa Kultury, i Sztuki pani Halina Nowosad. Wystawa była otwarta 26 września 1979 roku i to był początek (2015/M-II/MK, KW/W13).

Izba ta, nazwana Izbą Kurpiowską, stanowić będzie zaczątek Zagrody Kurpiowskiej w Kadzidle. Barbara Kalinowska odnotowuje:

Przez pierwsze półrocze placówka pozostawała po opieką Urzędu Gminy w Kadzidle, po tym czasie została filią Muzeum Okręgowego w Ostrołęce. W 1980 roku powiększono powierzchnię placówki o dodatkową izbę, w której prezentowano proces przygotowania surowców – lnu i wełny oraz warsztat tkacki. Zakupiono też spichlerz z Tatar […]. W 1982 roku Izba Kurpiowska zajęła drewniany dom Tadeusza i Stanisławy Konopków […]. W 1991 roku jego wyposażenie zostało przeniesione do nowo zestawionych obiektów skansenowskich, które usytuowane przy Trasie Mazurskiej, zyskały miano Zagrody Kurpiowskiej i stały się filią Muzeum Okręgowego w Ostrołęce (Kalinowska 2015: 41–42).

Po śmierci Czesławy Konopkówny (12.05.1993 r.) powstaje po raz kolejny pomysł organizacji izby, ale tym razem takiej, które celem będzie uczczenie jej pamięci. Jak bowiem tłumaczono: Czesia zasłużyła na pamięć wzniosłą i szlachetną (2015/M-II/MK, KW/W13). Ponownie inicjatorami stają się państwo Stanisława i Tadeusz Konopka. W 1996 roku kupują chatę, która znajduje się obecnie na terenie ich gospodarstwa i w niej urządzają Izbę. Ostatecznie więc Izba Pamięci Czesławy Konopkówny znajduje się przy ulicy Targowej 15 w Kadzidle – prawie naprzeciwko Urzędu Gminy Kadzidło. Z czasem do budynku mieszkalnego dostawiono budynki gospodarcze i ule, a przed domem, od strony ulicy, zorganizowano ogródek kwietny i niewielki sad.

W szerokofrontowej, drewnianej i niemalowanej chacie, krytej dwuspadowym, eternitowym dachem, zostaje zorganizowana Izba Pamięci Cioci – jak nazywa ją Stanisława Konopka, choć przyznaje, że jest to krewna jej męża a nie jej. Izba składa się z sieni i trzech izb, ale tylko jedna jest odwzorowaniem Izby z Tatar – jej wygląd odpowiada przytoczonemu powyżej opisowi Adama Chętnika i Władysławy Kolago.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *